Als we slapen en dromen gebeuren er soms vreemde dingen met ons bewustzijn. Tot voor kort werd slaapverlamming nog afgeschreven als een paranormaal verschijnsel of een ingebeelde (droom)ervaring. Nu blijkt toch dat het een aandoening is waar behoorlijk wat mensen last van hebben.
Word jij ook soms wakker – of bewust – met een verlamd lichaam? Geeft dit je een onaangenaam gevoel? In dit artikel kun je lezen wat slaapverlamming eigenlijk precies is, waarom mensen er last van hebben en wat je eraan kunt doen.
Wat is slaapverlamming?
Mensen die last hebben van slaapverlamming zijn zich soms bewust van hun lichaam en omgeving – oftewel hun hoofd is wakker – terwijl hun lichaam in slaapstand staat. Op dat moment kunnen ze helemaal niet bewegen, vaak reageren alleen de ogen.
Slaapverlamming kan erg angstaanjagend zijn omdat je in die situatie geen controle hebt over je lichaam. Je voelt dus wel je lijf in je bed en je neemt je omgeving waar, maar je onderbewuste is nog aan het dromen. Daardoor kun je last krijgen van bijvoorbeeld angstaanvallen, hartkloppingen of pijn en krampen in je lijf.
De wetenschappelijke uitleg in het kort
Slaapverlamming wordt de laatste jaren steeds meer onderzocht. Daardoor krijgen we een duidelijker beeld van wat er precies gebeurt al je last hebt van dit verschijnsel. Slaapverlamming treedt op terwijl je net in of uit de Rapid Eye Movement (REM) fase van de slaap gaat. In deze lichte slaapfase dromen we veel.
Het is natuurlijk belangrijk om te voorkomen dat je lichaam gaat doen wat je droomt – hardlopen, vechten, vliegen, etc. Daarom worden de spieren van het lichaam tijdens je slaap losgekoppeld van je zenuwstelsel. Zonder deze verlamming zou slapen nogal pijnlijk kunnen zijn voor jezelf en je bedpartners. Bij mensen met slaapverlamming ontwaakt het bewustzijn in de REM fase, maar het lichaam slaapt door.
Levensechte hallucinaties
Tijdens slaapverlamming kun je last hebben van hypnagoge hallucinaties. Dit zijn een soort droombeelden die je dus in je eigen omgeving ziet omdat je deels wakker bent. Deze hallucinaties kunnen zorgen voor kortademigheid, angst en paniek. Het kan ook zijn dat je pijn of krampen voelt in je hoofd, gewrichten, buik of rug.
Veel mensen denken tijdens slaapverlamming dat iemand ze komt halen en soms zien ze deze persoon of entiteit zelfs staan of boven zich zweven. Je kunt ook het gevoel hebben dat je betast wordt, dat deuren en ramen open en dicht gaan of dat je aan het zweven bent. Misschien hoor je geluiden – geruis, geschreeuw, kloppingen, etc. – of zie je lichten en/of voorwerpen uit de droomwereld.
Interpretaties uit het verleden en heden
Wetenschappers – zoals somnoloog Reinier de Groot – begrijpen steeds beter wat er gebeurt tijdens slaapverlamming. Nu linken ze dit verschijnsel het verschillende ervaringen die al eeuwen worden beschreven. Zo heeft Shakespeare het in Romeo & Juliet over het ‘Old Hag’ fenomeen. Dat wordt beschreven als een (zwarte, kwaadaardige) entiteit die op de borst komt zitten terwijl mensen slapen.
In de VS worden veel ontvoeringen door aliens gemeld. Daarbij geven mensen aan dat hun verlamde lichaam door buitenaardse entiteiten ontvoerd en/of geopereerd is. Dit is mogelijk de moderne variant van de demonen waar men in de middeleeuwen bang voor was. De hallucinaties die mensen tijdens slaapverlamming komen onwijs echt over. Daardoor worden ze vaak geïnterpreteerd als paranormale ervaringen – zoals een uittreding waarbij je boven je lichaam zweeft.
De oorzaken van slaapverlamming
Naar schatting heeft zo’n acht procent van de bevolking wel eens last van slaapverlamming. Er is nog niet genoeg onderzoek gedaan naar dit fenomeen om waterdichte conclusies te geven. De mensen die er last van hebben noemen echter wel een aantal oorzaken passen bij de ontdekkingen in de wetenschap.
Slaapverlamming komt in ieder geval vaker voor bij mensen met stress, trauma en/of verschillende slaapproblemen. De volgende oorzaken kunnen eraan bijdragen dat je lichaam en geest niet in de juiste volgorde in slaap vallen of wakker worden. Dat kan slaapverlamming veroorzaken.
Stress
De meeste mensen die last hebben van slaapverlamming geven aan dat het vooral voorkomt als ze extreem gestrest zijn. Als we onder druk staan dan wordt de vluchten of vechten instelling van het zenuwstelsel geactiveerd. Daardoor is je hoofd de hele tijd op zijn hoede. Als je lichaam erg vermoeid is kan het gebeuren dat deze in slaap valt of doorslaapt terwijl je hoofd nog op scherp staat. Je bent dan wakker met een verlamd lijf.
Slecht of te weinig slapen
Regelmatige slaapgewoonten zijn erg belangrijk. Je bedtijd hoort regelmatig te zijn en genoeg tijd te geven om uit te rusten. Wanneer je lichaam weet dat het op een bepaalde tijd moet slapen om de volgende dag fris op te staan, dan wordt de slaap ook goed geregeld.
Als je een erg wisselend ritme hebt, of om andere redenen niet goed of te weinig slaapt dan kan je systeem in de war raken. Daardoor zorgt het er misschien niet altijd voor dat je lichaam en geest in de juiste volgorde in slaap vallen en wakker worden waardoor je last krijgt van slaapverlamming.
Paniekstoornissen
Mensen die last hebben van posttraumatisch stresssyndroom, angstaanvallen of een paniekstoornis hebben vaker last van slaapverlamming. Bij hen is een gedeelte van het zenuwstelsel bijna altijd bezig zich ervan te verzekeren dat er geen gevaar dreigt.
Als dit een gewoonte wordt kan het ook tijdens het slapen de regie overnemen waardoor je bewustzijn even wakker wordt. Dat is erg vervelend. Je hoofd kan namelijk tijdens een slaapverlamming geen goed onderscheid maken tussen indrukken uit de echte wereld en de droomwereld.
Slaapproblemen zoals narcolepsie en slaapapneu
Mensen met narcolepsie vallen overdag soms ineens in slaap. Zij hebben een storing in hun zenuwstelsel waardoor de slaaptoestand ongevraagd wordt toegepast. Bij hen gebeurt het ook vaker dat ze tijdens het slapen ineens bewust worden terwijl hun lichaam nog in de slaapstand staat.
Ook slaapapneu kan bijdragen aan slaapverlamming. Die aandoening zorgt ervoor dat mensen tijdelijk niet kunnen ademhalen omdat hun tong het keelgat afsluit. Zij worden daardoor honderden keren per nacht bijna wakker om adem te halen. Soms wordt daarbij de geest helemaal wakker terwijl het lichaam doorslaapt.
Op je rug slapen
Er zijn aanwijzingen dat slaapverlamming vaker voorkomt wanneer je op je rug slaapt. Dat kan ermee te maken hebben dat de kans op snurken en slaapapneu vergroot als je op je rug ligt. Dan krijg je niet altijd genoeg zuurstof en daardoor kan je hoofd wakker worden.
Oplossingen voor slaapverlamming
Slaapverlamming kan erg angstaanjagend zijn en daardoor de nachtrust verstoren. Het is echter op zich niet gevaarlijk. De spieren die je nodig hebt om te overleven – zoals je ademhalings- en hartspieren – werken namelijk gewoon door.
In de meeste gevallen verdwijnt de slaapverlamming vanzelf weer binnen één tot tien minuten. Je hoofd valt dan weer in slaap valt, of je lichaam wordt wakker. Dat neemt natuurlijk niet weg dat je graag wilt voorkomen dat je last hebt van slaapverlamming. Er zijn verschillende dingen die je kunt proberen om het ongemak door slaapverlamming op te lossen.
Een gezonde levensstijl en slaapgewoonten
De kans op slaapverlamming is kleiner als je zorgt dat je elke nacht zes tot negen uur slaapt op ongeveer dezelfde tijd. Voldoende lichaamsbeweging en gezonde voeding gedurende de dag helpen om je slaapkwaliteit te verbeteren. Het is ook belangrijk om voor het slapen geen verstorende substanties te nuttigen zoals koffie, alcohol en sigaretten.
Probeer om in die tijd alvast je zenuwstelsel voor te bereiden op het slapen. Dat doe je door wat tijd voor jezelf te nemen, het licht te dimmen en je gedachten te laten ontspannen. Gebruik daarvoor bijvoorbeeld ademhalingsoefeningen, meditatie, yoga of een goed boek (geen thriller of iets anders waar je van op je hoede raakt).
Bewustzijn over de situatie
Je kunt direct verandering brengen in het effect van slaapverlamming door je bewust te worden van wat er aan het gebeuren is. Als je wakker wordt met een verlamd lichaam, probeer jezelf er dan aan te herinneren dat het geen kwaad kan en dat je misschien last hebt van hypnagoge hallucinaties – oftewel droombeelden – die niet echt zijn. Zo kun je voorkomen dat je angstige gevoel steeds groter wordt. Voor veel mensen is dit bewustzijn genoeg om weer in slaap te vallen.
Je lichaam aanzetten tot beweging
Je kunt dus door bewustzijn en acceptatie proberen om je hoofd in slaap te laten vallen. De andere optie is te proberen om je lichaam wakker te maken. Dat kun je doen door je te focussen op het bewegen van één lichaamsdeel. Begin bijvoorbeeld bij je ogen en laat ze heen en weer bewegen. Daarna kies je een ander lichaamsdeel zoals je lippen, slikken met je tong of het bewegen van je vingers.
Je moet je helemaal concentreren op het bewegen van de spieren daar. Een partner kan je ook helpen door je wakker te schudden als hij of zij merkt dat je in slaapverlamming zit. Als het lukt om je lichaam wakker te krijgen, neem dan een andere positie aan voor je weer gaat slapen – zeker niet op je rug. Dat voorkomt dat de slaapverlamming terug komt.
Therapie
Als je last hebt van slaapverlamming doordat je chronisch gespannen of angstig bent dan kan therapie een oplossing bieden. Cognitieve gedragstherapie kan bijvoorbeeld helpen om gedachtenpatronen te trainen die je helpen om te ontspannen. Zo zijn er een heleboel vormen van therapie die je kunnen helpen. Ze zorgen ervoor dan je betere patronen vormt en meer innerlijke rust vindt. Dat zal ervoor zorgen dat je minder last hebt van slaapverlamming.
Hulp van buiten
Sommige mensen hebben zoveel last van slaapverlamming dat ze niet meer durven te slapen omdat ze bang zijn voor een vervelende ervaring. Als dat het geval is bij jou, dan moet je zeker hulp zoeken. De dokter kan je bijvoorbeeld anti-psychotische middelen voorschrijven die helpen om de angstaanjagende hallucinaties te onderdrukken.
Het kan ook zijn dat je op een andere manier je zenuwstelsel tot rust kunt brengen in bed. Een verzwaringsdeken is er speciaal op gemaakt om je lichaam een gevoel van geborgenheid te geven – net als een knuffel. Door het gewicht van de deken heb je het gevoel dat je omarmd of ondersteund wordt. Daardoor kun je beter ontspannen en neemt de kans op slaapverlamming af.
Conclusie
Ongeveer acht procent van de bevolking heeft wel eens last van slaapverlamming. Deze (vaak angstaanjagende) ervaring kan heel vervelend zijn. Op zich kan het echter geen kwaad. Er is een logische verklaring voor. Zolang je daarvan bewust bent kun je jezelf geruststellen als je wakker wordt met een verlamd lichaam want het gaat vanzelf weer voorbij.
Je kunt ook de kwaliteit van jouw slaap verbeteren door veranderingen aan te brengen in je leven. Zoek bijvoorbeeld technieken die je helpen om innerlijke rust te vinden voor en tijdens het slapen. Ook spullen zoals een verzwaringsdeken kunnen je eventueel helpen. Als het nodig is kan je dokter medicijnen voorschrijven om de angst te verminderen.
